مبانی ارزش ها و اخلاق در ورزش (مروری بر مبانی تربیت بدنی و ورزش)

دکتر رحیم رمضانی نژاد  و  دکترحمیدرضا گوهررستمی

اعضای هیات علمی دانشگاه گیلان

مفهوم ورزش از سه جنبه قابل بررسی است. از نظر تاریخی به مجموعه‌ای از فعالیت‌های بدنی،  حرکات، بازی ها، انواع سرگرمی‌ها و تفریحات ورزشی گفته می‌شود که از ساده‌ترین شکل شروع شده و با انواع فناوری ترکیب یافته است. شکل‌های پیشرفته و متنوع فعالیت‌های حرکتی و ورزشی نیز سبب شکل گیری سازمان‌ها و رویدادهای فراوانی شده است که با اهداف مختلف و گاه متناقضی دنبال می‌شود. از جنبه آموزشی و تربیتی، ورزش به مجموعه فعالیت‌های حرکتی نظام‌مندی گفته می‌شود که با اهداف تربیتی و اجتماعی در موسسات مختلفی مانند مدارس، دانشگاه‌ها، باشگاه‌ها و دیگر نهادها برنامه ریزی می‌شود. از نظر علمی، تربیت بدنی و علوم ورزشی با اسامی مختلف به مثابه یک دانش میان رشته‌ای بر پایه مطالعات علوم زیستی و انسانی قرار دارد و فقط به دنبال تحقق اهداف تربیتی و بهداشتی یا نیک زیستی و زندگی خوب^[1] نیست، بلکه می کوشد کیفیت زندگی و عملکرد فردرا در زندگی و ورزش بهبود دهد.

هر سه تفسیر از تربیت بدنی و ورزش را می‌توان در واژه «تربیت ورزشی» خلاصه کرد، چون هدف اصلی ورزش تربیت افرادی فعال و سالم، تربیت ورزشکار و روحیه ورزشکاری در جامعه است که این فرآیند تربیتی نیز در تعامل با بسترها و اهداف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جریان می‌یابد. در حال حاضر ورزش، بخشی از اقتصاد و تجارت محسوب می‌شود. البته روند تجاری شدن ورزش نه فقط سبب شد که ورزش (به ویژه بازی‌های بومی و سنتی) از هویت فرهنگی و تربیتی خود فاصله گیرد، بلکه چنان با علم، تجارت و فناوری در آمیخت که جایگاه آن را به یک بنگاه اقتصادی برای معامله کالایی به نام ورزشکار تنزل داد. با وجود این، کارکرد تربیتی ورزش همیشه مهم و حساس بوده است. بسیاری از فیلسوفان و علمای تربیت نیز نشان داده‌اند که فقط با تکیه بر چنین کارکردی می‌توان در جهت تربیت واقعی گام برداشت. به طور کلی، تربیت بدنی و ورزش از سه مبانی اساسی تاریخی، تربیتی و علمی تشکیل شده است که با توجه به شرایط خاص هر جامعه می توان مبانی اجتماعی  –  فرهنگی  و مبانی ارزشی و اخلاقی را هم به آن افزود.

 پس از چاپ کتاب اصول و مبانی تربیت بدنی و ورزش  (رمضانی نژاد ، 1386 ) ، بسیاری از همکاران و دانشجویان گرامی بر تداخل موضوعات، دشوار بودن فهم برخی از مطالب کتاب برای خوانندگان  تاکید کرده بودند. این بازخورد و راهنمایی ارزنده سبب شد که در صدد تدوین مجموعه کتاب های مستقل، کوچک و کاربردی برای تبیین مبانی تربیت بدنی و ورزش بر آیم. این مبانی به صورت یک مجموعه کتاب در پنج عنوان با نام مبانی تاریخی ورزش، مبانی تربیتی ورزش، مبانی علمی ورزش، مبانی ارزش ها و اخلاقی ورزش، مبانی اجتماعی – فرهنگی ورزش در نظر گرفته شد. کتاب اول با عنوان مبانی تربیتی ورزش( رمضانی نژاد ، 1391) و  کتاب دوم نیز برای آشنایی با مبانی تاریخی ورزش ( رمضانی نژاد و شفیعی، 1392) انتشار یافت .

کتاب سوم نیز بخشی از مبانی و فلسفه تربیت بدنی و ورزش را تشکیل می دهد . همان طور که می دانید پس از تحول در علم و روش های علمی ،مصالحه ای بين علم و فلسفه به وجود آمد و آن دو از هم فاصله گرفتند . بدين ترتيب علوم از بررسی سوالات ارزشی و ارزش های اخلاقی فاصله گرفتند. اگرچه بررسی و شناخت ارزش از حوزه پژوهش های علمی خارج شد،ولی هنوز علوم انسانی واجتماعی به بررسی ارزش های واقعی و عينی زندگی يا ارزش های مادی و بيرونی می پردازد. به همین علت در این کتاب، مبانی ارزشی و اخلاقی ورزش یا شناخت ارزش های واقعی تربيت بدنی و ورزش بررسی شده است.به ویژه این که ورزش با آدمی (ورزشکار) سروکار دارد و هدف نهایی آن نیز تربیت ورزشی است. آدمی نیز تمايل، گرايش، نگرش و ترجيحات ارزشی دارد و به طور مداوم به بررسی و داوری ارزشی (درست، غلط، خوب، زيبا، غير اخلاقی و غيره) می پردازد.

معمولا مباحث ارزش شناسی[2] به دوشاخه علم اخلاق[3] (بررسی ارزش های اخلاقی) و زیباشناسی[4] (بررسی ارزش های زیباشناختی) تقسیم شده است. البته به دلیل ماهیت زیستی و جسمانی ورزش، تاکید بیشتر بر ارزش های مادی و زیستی است . این موضوع در بخش اول کتاب و در قالب پنج فصل بررسی شده است. ارزش های اخلاقی ورزش نیز موضوعی بسیار مهمی است که به ورزش جهت تربیتی و انسانی می دهد. این موضوع در بخش دوم کتاب بررسی شده است . البته با این که فصل ششم و هفتم جنبه نظری دارد، ولی تلاش کرده ایم آن را به صورت کاربردی تدوین کنیم . فصل هشتم الی دهم کاملا کاربردی است  که می تواند در عمل و رفتار مورد استفاده مربیان ، مدیران و سیاستگذاران قرار گیرد.

                                                 فهرست مطالب

بخش اول : ارزش های مادی و زیستی ورزش

فصل اول : آشنایی با ارزش ها

• ارزش چیست
• ارزش از دیدگاه های مختلف
• ارزش شناسی در ورزش
• ارزش گذاری در ورزش

فصل دوم : ارزش های ورزش در زندگی

• ارزش های مادی و زیستی تربیت بدنی و ورزش
• ارزش های اخلاقی تربیت بدنی و ورزش
• ارزش های زیبا شناختی تربیت بدنی و ورزش
• ورزش و زندگی خوب
• ورزش و زندگی معنادار

فصل سوم : ارزش های بیرونی ورزش

• ارزش بیرونی آمادگی جسمانی و سلامتی
• ارزش بیرونی شناخت فعالیت بدنی و سلامتی
• ارزش بیرونی مهارت حرکتی
• ارزش بیرونی لذت از فعالیت بدنی و سلامتی

فصل چهارم : ارزش های درونی ورزش

• ارزش درونی آمادگی و سلامتی
• ارزش درونی شناخت فعالیت بدنی و سلامتی
• ارزش درونی مهارت حرکتی
• ارزش درونی لذت از فعالیت بدنی و سلامتی

فصل پنجم :انتخاب و اولویت ارزش های ورزش

• انتخاب ارزش ها در ورزش
• ملاک انتخاب ارزش های ورزش
• نقد و بررسی ارزش ها
• اولویت ارزش های بیرونی
• اولویت ارزش های درونی
• اولویت ترکیبی ارزش های درونی و بیرونی

بخش دوم : اخلاق در ورزش

فصل ششم : اخلاق  و ورزش

• اخلاق نظری و رفتارهای اخلاقی
• رشد اخلاقی در ورزش
• اخلاق در ورزش حرفه ای
• اخلاق فردی و مسئولیت سازمانی
• تصمیم گیری اخلاقی

فصل هفتم : نظریه های اخلاق

• نظریه های رشد و تکامل اخلاق
• نظریه های فلسفی و اجتماعی اخلاق

فصل هشتم : بازبینی و اصلاح اخلاق ورزشی

• سطوح بازبينی اخلاق ورزشی
• بازبينی اخلاق در سطح کلان ورزش
• بازبينی اخلاق در سطح میانی ورزش
• بازبينی اخلاق ورزشی در سطح فردی
• پهلوانی : استراتژی اخلاق ورزشی
• ویژگی هاي اخلاقي ورزشکار مسلمان

فصل نهم : بازی منصفانه در ورزش

• تعريف و ابعاد بازی منصفانه
• ضرورت بازی منصفانه
• زمان و مکان بازی منصفانه
• بازی منصفانه برای همه
• اجرای بازی منصفانه
• بازی منصفانه در رقابت های ورزشی

فصل دهم : مسئولیت پذیری در ورزش

• مسئولیت پذیری چیست
• عوامل موثر بر مسئولیت پذیری
• مدل مسئولیت پذیری
• سطوح تکاملی مدل مسئولیت پذیری
• تجدید نظر در مدل مسئولیت پذیری
• تعمیم و گسترش مدل مسئولیت پذیری
• راهبردهای آموزشی
• مفاهیم مدل مسئولیت پذیری
• پژوهش مدل مسئولیت پذیری
• نقد و بررسی مدل مسئولیت پذیری

[1] – well-being and good life

[2]– Axiology

[3]– Ethics

[4]– Aesthetic