روز پژوهش

اشاره

اندیشیدن، پژوهش و نوآوری، اساسی ترین نیاز برای دست یابی به پیشرفت، توسعه، رفاه عمومی و استقلال واقعی است. تأکید بر پژوهش و تشویق پژوهش گران و دانشمندان به فعالیت های پژوهشی مورد نیاز کشور، یکی از مهم ترین راه های رسیدن به خودکفایی است. بر این اساس، روز 25 آذر سال به «روز پژوهش» نام گذاری شده است و در آن، از پژوهش گران برتر سال که نماد تلاش در راه ایرانی سربلند و استوار هستند، قدردانی می شود.

پژوهش دانش آموزی؛ عامل خلاقیت

پژوهش دانش آموزی، فرآیندی است که از سوی خود دانش آموز انجام می گیرد و به خلاق کردن ذهن کودکان، تقویت حس اعتماد به نفس و خودباوری آنها می انجامد. منظور از پژوهش دانش آموزی، پژوهشی ساده است که دانش آموز به منظور پرورش استعداد خود، به پرسش ها و مسائل ساده ای که دیگران برای او طرح می کنند، پاسخ می دهد. پژوهش دانش آموزی، پژوهشی است که بر اساس شرایط، خواسته ها، امکانات و توان مندی های دانش آموزان صورت می گیرد و روح تحقیق را در او زنده می کند. با کمال تأسف، پژوهش دانش آموزی جایگاه شایسته ای در نظام آموزشی کشور ما ندارد و مهم ترین دلیل آن نیز ساختار نظام آموزشی حاکم بر مدارس؛ یعنی تکیه بر محفوظات دانش آموزان و همچنین ناآگاهی از اهمیت پژوهش است.

فرار مغزها

اهمیت فعالیت های پژوهشی در توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور بر کسی پوشیده نیست. باید دید چه عامل یا عواملی سبب شده است که کشور ما از نظر فعالیت های پژوهشی در سطح پایینی قرار گیرد. یکی از این عوامل، در نظر نگرفتن امکانات لازم برای پژوهش گران و نخبگان جامعه است. بنابراین، طبیعی است که این افراد به جایی نقل مکان خواهند کرد تا امکانات و ملزومات لازم برای پژوهش در اختیارشان قرار گیرد. مسئله مهاجرت نخبگان و فرار مغزها از همین جا سرچشمه می گیرد. در این صورت، کشور، هم دچار خسارت مالی می شود؛ زیرا سرمایه های هزینه شده سالیان سال را از دست می دهد و هم بهره گیری از نیروهای انسانی متخصص و پژوهش گر خود را به دیگری واگذار می کند. از سوی دیگر، ضعف بنیه علمی، تحقیقاتی و آموزشی کشور در نبود نخبگان، دو چندان خواهد شد و شالوده توسعه زیربنایی اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی را دچار تزلزل خواهد کرد.

گسترش روحیه پژوهش و پژوهش گری در میان دانشجویان

امروزه یکی از مهم ترین مسائل برای حفظ هویت، استقلال، عزت و آینده ملت ایران، جدی گرفتن تحقیق علمی و حرکت مصمم و برنامه ریزی شده در راه ارتقای علمی کشور است. تقویت روحیه پژوهش گری و تحقیق در میان دانشجویان، از وظایف مهم مسئولان دانشگاه ها و استادان است. همچنین پیشرفت علمی کشور، به نقشه جامع حرکت علمی و تعیین اولویت های علمی و ارتباط آنها با نیازهای جامعه نیازمند است و این مهم باید به خواست عمومی در میان استادان و محققان دانشگاه ها تبدیل شود. توجه بیش از پیش مدیریت دانشگاه ها به افزایش زمینه های رشد علمی دانشجویان همچون کارگاه های آموزشی، اردوهای علمی و گسترش روحیه پژوهش و پژوهش گری، در میان دانشجویان مؤثر است. ایجاد فضای رقابت سالم در عرصه تولید علم و پژوهش و جلوگیری از انحصارگرایی و نیز اجرای کامل سیاست های اصل 44، لزوم تصویب قانون منع نسخه برداری غیر مجاز از تولیدات علمی به منظور حمایت از تولید علم، نظارت جدی بر توان علمی مراکز دانشگاهی دولتی و غیر دولتی کشور، اصلاح زیرساخت های تحقیقاتی و توجه بیش از پیش به تحقیقات در علوم پایه، از دیگر عوامل تقویت و گسترش روحیه پژوهش در میان افراد تحصیل کرده جامعه به شمار می آید.

گسترش روحیه پژوهش و پژوهش گری در میان دانش آموزان

مدرسه، دومین جایگاه تربیتی است و یکی از مهم ترین وظایف آن، طراحی و اجرای برنامه های پژوهشی مدوّنی است که متناسب با هر مقطع سنّی و هر پایه درسی، دانش آموزان را به دنبال کردن علاقه های خود در کتاب های غیردرسی و تفکر در آنها تشویق کند. نظام آموزش تک محور، نظامی است که بر اساس یک کتاب و یک جزوه درسی شکل می گیرد و معلم و دانش آموز، خود را از هرگونه مراجعه به دیگر منابع اطلاعاتی و همچنین پژوهش بی نیاز می دانند. در نظام آموزشی پژوهش محور، دانش آموزان همراه معلمان در فرآیند پژوهش و یادگیری مهارت های آموزشی، تلاش می کنند. ایجاد شرایطی که رشد و پرورش خلاقیت ها و ارتقای دانایی دانش آموزان را به تناسب استعدادهای آنان فراهم آورد، یکی از اهداف اساسی آموزش و پرورش است. بنابراین، ایجاد زمینه برای افراد علاقه مند و بااستعدادی که با روحیه پژوهش، در عمق بخشی به آموخته های خود اهتمام می ورزند، ضروری است. از این رو، تأسیس «پژوهش سرای دانش آموزی» با اهداف زیر بایسته به نظر می رسد: گسترش فرهنگ پژوهش فردی و گروهی بین دانش آموزان، رشد توان علمی و پژوهش آنان، تشویق دانش آموزان به همراه ساختن دانش نظری با فعالیت های علمی و کاربردی، هدایت و راهنمایی دانش آموزان در راه علاقه ها و استعدادهایشان، فراهم آوردن امکان دست یابی دانش آموزان به یافته های جدید علمی و پژوهشی داخل و خارج کشور و ایجاد زمینه مشارکت دانش آموزان مستعد در انجام پژوهش های ملی و منطقه ای.

پژوهش و تولید علم

تولید علم، اساس دانایی و دانایی، اساس توانایی است. در واقع، دانش، اساس توسعه یافتگی کشورهاست و در سرنوشت آدمیان دخالت دارد. ما اکنون در دوره ای به سر می بریم که موتور محرک آن، دانش است که پیشرفته ترین صنایع مبتنی بر بالاترین تخصص ها از آن به دست می آید. تولید علم، موجب افزایش دانایی و سپس زمینه ساز فن آوری و در نتیجه، تولید اشتغال و ثروت و در نهایت، سبب آسایش، توانایی و امنیت اجتماعی می شود.

امروزه مهم ترین شاخص تولید علم در سطح جهان، تعداد مقالات علمی است. این مقالات، بیان گر رشد کمّی تولیدات علمی است. در کنار این شاخص های اصلی، معیارهای دیگری چون پژوهش های کاربردی، تعداد کتاب های چاپ شده، ثبت اختراعات، مراکز رشد فن آوری، کنفرانس ها، مجلات علمی ـ پژوهشی و… نیز در تعیین میزان تولیدات علمی مؤثرند.

پژوهش و حرکت به سوی توسعه و پیشرفت جامعه

پژوهش، از عوامل مهم رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع است. امروزه صاحب نظران و اندیشمندان دنیا معتقدند جوامعی که پژوهش را جدی می گیرند، برای آن سرمایه گذاری مادی و فکری می کنند و روز به روز شاهد پیشرفت در عرصه های گوناگون علمی و فرهنگی هستند. میان تحقیق و توسعه، رابطه متقابل و تنگاتنگی وجود دارد و پیشرفت علم و فن آوری در جامعه، نتیجه کوشش های علمی و پژوهشی است. امروزه داشتن استقلال مالی و بهره مندی از توسعه و پیشرفت اقتصادی، فقط به یاری سود جستن از پیشرفت های علمی و پژوهشی، شدنی است. از این رو، کشورهای قدرت مند جهان، منابع انسانی و مالی فراوانی را در خدمت بخش پژوهش قرار می دهند.

از این رو، با توجه به اهمیت و ضرورت پژوهش و نقش کلیدی آن در رشد و توسعه جوامع، گسترش و تقویت نهادهای علمی و اهتمام به ارتقای فرهنگ پژوهش و جایگاه تحقیقات در کشور برای سرعت بخشیدن به روند و فرآیند توسعه، یکی از لوازم و ضرورت های بنیادین جامعه است.

راه های کاهش رکود پژوهش

به راستی برای بهبود وضعیت نامناسب پژوهش در کشور چه باید کرد؟ راه کارهای مناسب برای خروج از وضعیت رکود پژوهش در کشور چیست؟ بسیاری از صاحب نظران، مشارکت بخش های صنعت و کشاورزی در فعالیت های پژوهشی، توجه به پژوهش های گروهی و برطرف ساختن موانع دست و پاگیر اداری را در بخش های پژوهشی، از راه کارهای مؤثر در تحول این بخش می دانند. در حال حاضر، محدودیت ارتباط بخش های صنعت و مراکز علمی، از مشکلات انجام فعالیت های پژوهشی در کشور است. به اعتقاد کارشناسان، باید ارتباط میان این نهادها تقویت شود تا در انجام طرح های تحقیقاتی، علمی و پژوهشی، از توانایی ها و امکانات یکدیگر سود جویند. بسیاری بر این باورند که برای خروج فعالیت های پژوهشی کشور از وضعیت موجود، امر تحقیقات باید به بخش های خصوصی واگذار شود تا هزینه های مورد نیاز برای کارهای تحقیقاتی تأمین گردد. هزینه های بالای امور پژوهشی در کشور و دولتی شدن پژوهش، می تواند ضربه بزرگی به فعالیت های علمی و تحقیقی وارد سازد. در حال حاضر، در بسیاری از کشورهای دنیا و در بسیاری از دانشگاه های کشورهای صنعتی، از راه انجام کارهای تحقیقاتی، درآمدهای فراوانی به دست می آید. ایجاد فضای اعتماد و مشارکت میان اقتصاد و دانشگاه، امری مهم در مسیر رونق امور پژوهشی و تحقیقی است؛ چرا که بزرگ ترین عامل ضعف پژوهش در کشور، وصل نبودن آن به بازار است.

مدیریت علمی؛ عامل ارتقای بخش پژوهش

در کشورهای توسعه نیافته، ضعف در مدیریت سازمان ها و نهادهای دولتی و مدیریت مراکز علمی و تحقیقاتی و نیز ناتوانی در جذب افراد متخصص که در خارج از کشور پرورش یافته اند، از مهم ترین عوامل ضعف قوای پژوهشی کشور است. نبود مدیریت قوی و توان مند در نهادهایی که عهده دار پژوهش هستند، مهم ترین مانع پیشرفت و توسعه در کشورهای جهان سوم از نظر علمی و تحقیقاتی به شمار می آید. با دست یابی به مدیریت علمی که بر نظامی منطقی و اصولی استوار است، مشکلات را می توان کاهش داد. مدیریت علمی بدان معنا نیست که ما بهترین دانشمندان را به سطح مدیریت در بخش های اساسی منتقل کنیم. برای مدیریت علمی در یک مرکز پژوهشی، نیازمند فرد یا افرادی هستیم که افزون بر داشتن بینش قوی از وضعیت کشور، درک درستی از پژوهش و تحقیقات در حال اجرا در جهان کنونی داشته باشند.